Dziś każdy z nas wie, jak ważne dla zdrowia są witaminy. Te mikroskopijne związki chemiczne regulują wiele procesów zachodzących w organizmie człowieka, wpływają na naszą odporność, wzrost, kondycję skóry czy kości. Jednak jeszcze nie tak dawno temu naukowcy nie zdawali sobie sprawy z istnienia witamin i ich roli w zdrowiu człowieka. Najważniejszym odkryciem na tym polu było dzieło polskiego biochemika Kazimierza Funka, który jako pierwszy wyodrębnił witaminę i zapoczątkował rewolucję w nauce o żywieniu.
Kazimierz Funk – polski pionier biochemii
Kazimierz Funk urodził się 23 lutego 1884 roku w Warszawie. Jego ojciec, Stanisław Funk, był znanym warszawskim dermatologiem, co wpłynęło na zainteresowania młodego Kazimierza światem nauki. Funk od najmłodszych lat wykazywał nieprzeciętne zdolności intelektualne. W wieku 16 lat zdał maturę, a w wieku 20 lat uzyskał tytuł doktora biologii w Szwajcarii, pracując pod okiem profesora Stanisława Kostaneckiego, znanego badacza roślinnych barwników.
Po studiach Funk wyjechał do Paryża, gdzie pracował w Instytucie Pasteura, jednej z najbardziej prestiżowych instytucji naukowych na świecie. To tam zetknął się z zagadnieniem choroby beri-beri, która w tamtym czasie była ogromnym problemem zdrowotnym w krajach tropikalnych. Choroba ta atakowała układ nerwowy i prowadziła do paraliżu, a później nawet do śmierci.
Odkrycie witaminy B1 – przełom w badaniach nad beri-beri
W 1910 roku Kazimierz Funk trafił do Londynu, gdzie kontynuował swoje badania nad przyczynami beri-beri. W tamtym czasie lekarze uważali, że za chorobę odpowiada brak białka lub innej substancji odżywczej w diecie. Funk, zainspirowany badaniami holenderskiego lekarza Christiaana Eijkmana, który badał kury karmione łuskanym ryżem, postanowił bliżej przyjrzeć się tej kwestii.
W trakcie swoich badań Funk zauważył, że zwierzęta karmione wyłącznie łuskanym ryżem ulegały paraliżowi podobnemu do objawów przypominających beri-beri, podczas gdy te, które dostawały ryż nieoczyszczony, były zdrowe. Po wielu miesiącach badań udało mu się wyodrębnić z otrąb ryżowych substancję, która zapobiegała chorobie. Była to witamina B1, znana również jako tiamina.
Wprowadzenie terminu „witamina”
W 1912 roku Kazimierz Funk opublikował przełomowy artykuł w czasopiśmie „The Journal of State Medicine”, w którym po raz pierwszy użył terminu „witamina”. Słowo to powstało z połączenia łacińskiego „vita”, oznaczającego życie, oraz „amina” – związek chemiczny zawierający grupę aminową. To odkrycie stało się fundamentem nowoczesnej nauki o witaminach i zapoczątkowało erę, w której lekarze zaczęli rozumieć, że niedobór tych związków prowadzi do poważnych chorób.
Odkrycie Funka miało ogromne znaczenie nie tylko dla leczenia beri-beri, ale również innych chorób wynikających z niedoborów witamin, takich jak krzywica, szkorbut czy pelagra. Jego badania wykazały, że odpowiednia dieta bogata w witaminy może zapobiegać wielu chorobom, co całkowicie zmieniło podejście do odżywiania i leczenia pacjentów.
Kazimierz Funk – twórca nauki o witaminach
Kazimierz Funk jest uznawany za twórcę nowoczesnej nauki o witaminach. Dzięki jego badaniom zrozumiano, że witaminy są niezwykle ważne dla zdrowia i że ich brak prowadzi do poważnych schorzeń. Po odkryciu witaminy B1 odkrywca dalej prowadził badania nad innymi witaminami. Wyodrębnił m.in. witaminy A i D, które okazały się niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania kości oraz układu odpornościowego.
Co ciekawe, polski naukowiec nie ograniczał się jedynie do badań nad witaminami. W latach 20. XX wieku, po powrocie do Polski, podjął badania nad insuliną. W 1923 roku Ludwik Rajchman, twórca Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie, zaproponował Funkowi, aby objął stanowisko kierownika oddziału biochemii. Jego praca nad insuliną sprawiła, że Polska stała się trzecim krajem na świecie (po Danii i Wielkiej Brytanii) produkującym insulinę, co miało ogromne znaczenie w leczeniu cukrzycy.
Witamina B1 – najważniejszy składnik diety
Kazimierz Funk jest szczególnie znany z odkrycia witaminy B1, która odgrywa istotną rolę w metabolizmie energetycznym organizmu. Tiamina jest niezbędna do przekształcania węglowodanów w energię, a jej niedobór może prowadzić do zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego, sercowo-naczyniowego oraz mięśniowego. Choroba beri-beri, którą badał Funk, jest bezpośrednim skutkiem braku tiaminy w diecie.
Witamina B1 znajduje się przede wszystkim w produktach pełnoziarnistych, takich jak brązowy ryż, pełnoziarnisty chleb, orzechy, nasiona oraz mięso, szczególnie wieprzowina. Wprowadzenie witaminy B1 do diety miało ogromny wpływ na zdrowie publiczne w krajach rozwijających się, gdzie beri-beri było poważnym problemem.
Kazimierz Funk i jego życie po odkryciu witamin
Po wybuchu II wojny światowej Kazimierz Funk wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie dalej prowadził prace badawcze nad witaminami i innymi substancjami o znaczeniu biologicznym. Był pionierem w badaniach nad hormonami, takimi jak insulina, estrogen czy testosteron. Funk zajmował się również badaniem nowotworów, próbując znaleźć przyczyny ich powstawania oraz możliwości ich leczenia.
Mimo że Funk czterokrotnie był nominowany do Nagrody Nobla – dwa razy w dziedzinie chemii i dwa razy w dziedzinie medycyny – nigdy jej nie otrzymał. Jego odkrycia były jednak doceniane na całym świecie. Funk opublikował setki prac naukowych, które przyczyniły się do rozwoju medycyny, dietetyki i endokrynologii.
Dziedzictwo Kazimierza Funka
Kazimierz Funk zmarł 19 listopada 1967 roku w Nowym Jorku, pozostawiając po sobie ogromną spuściznę naukową. Jego odkrycia dotyczące witamin zmieniły na zawsze podejście do zdrowia i odżywiania. Dzięki jego pracy zrozumieliśmy, jak ważne są witaminy dla prawidłowego funkcjonowania organizmu i jak ich niedobór może prowadzić do poważnych schorzeń.
Odkrycie Funka stało się fundamentem nowoczesnej medycyny prewencyjnej, a jego prace nad insuliną pomogły w leczeniu cukrzycy. Jego dziedzictwo żyje dalej w badaniach nad witaminami, które do dziś są jednym z najważniejszych obszarów medycyny i dietetyki.
Podsumowując, Kazimierz Funk był niezwykle wszechstronnym naukowcem, którego odkrycia na zawsze zmieniły świat medycyny. Jako twórca terminu „witamina” i pionier w badaniach nad niedoborami żywieniowymi, naukowiec przyczynił się do opracowania nowych metod leczenia i profilaktyki wielu chorób. Jego prace nad witaminami, insuliną oraz hormonami miały ogromne znaczenie dla rozwoju nauki o zdrowiu. To dzięki niemu rozumiemy dziś, jak istotną rolę w naszym życiu odgrywają witaminy.